Cơm hến là sự kết hợp giữa cơm và hến, nghe qua thì thật là đơn giản nhưng món ăn đó phải được trải qua một quá trình chuẩn bị, chế biến rất cầu kỳ, tỉ mẫn.
Đến Huế mà không ăn cơm hến thì là một thiếu sót. Ăn cơm hến ở Huế mà không ăn ở cồn Hến thì là một thiếu sót nữa. Cho dù ăn nhiều món ăn vặt khác nhau, kể cả mang danh cung đình, mà không có cơm hến thì chuyến du lịch Huế xem như hỏng bét.
Nhiều người nhận định rằng món cơm Hến rất dân dã những lại hội tụ mọi phẩm chất của người Huế như cần kiệm, tỉ mỉ, tinh tế, tài hoa… cũng như đặc tính địa phương là cay đắng mặn mòi.
Cơm hến chỉ là cơm ăn với hến. Nghe qua đơn giản như cơm ăn với gà thì gọi là cơm gà, ăn với sườn nướng và chạo bì thì gọi là cơm tấm sườn bì. Thậm chí, cơm hến còn mộc mạc hơn nhiều so với cơm gà, cơm bò cao cấp bởi nguyên liệu cơ bản để cấu thành món ăn này rất rẻ, là cơm nguội thừa để qua đêm và hến xào, chan nước luộc hến.
Tuy nhiên, món cơm hết được làm ra không hề đơn giản chút nào mà phải trải qua một quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng và cầu kỳ. Nếu muốn làm cơm hến ngon thì hến phải được bắt ở cồn Hến, một cồn đất phù sa nổi trên sông Hương, thuộc địa phận làng Cồn, phường Vĩ Dạ.
Nước sông Hương khi chảy qua cồn Hến thường trong vắt, ít phù sa và phèn. Đáy sông dưới chân cồn được phủ bởi một lớp bùn sâu, rất thích hợp cho sự sinh trưởng của con hến. Nhờ điều kiện thủy văn thuận lợi như thế, con hến ở cồn Hến ngon đến nỗi được xếp vào hàng thực phẩm tiến cung cho vua chúa.
Hến ở đây có rất nhiều loại, vỏ rất nhỏ nhưng vị rất thanh đạm và thịt rất ngọt. Như người ta vẫn nói, các món ăn miền Trung được chế biến rất cầu kì, và cực kì công phu, dĩ nhiên món cơm hến này không ngoài ngoại lệ.
Trước khi được chế biến, hến được ngâm sạch sau đó đem luộc và đã vỏ để lấy thịt rồi đem xào với hành và một ít gia vị khác. Một tô cơm hến đúng chất sẽ gồm một ít cơm nguội, ăn kèm với rau sống gồm bắp cuối hoặc thân chuối non cắt mỏng, trộn với khế, bạc hà, vài cọng rau muống chẻ, một ít râu thơm và giá đỗ, bên trên là một ít hến xào.
Đặc biệt là bộ gia vị ăn kèm rất phong phú: Nước mắm ruốc pha loãng, đậu phộng rang giã nhỏ, muối mè, bánh tráng vụn, vài miếng da heo chiêng giòn và đặc biệt là tương ớt cay xé lưỡi đặc trưng của người dân miền Trung. Sau khi cho tất cả gia vị vào, chan một ít nước dùng từ nước luộc hến, trộn đều và bạn bắt đầu thưởng thức.
Vị đậm đà của mắm ruốc, thịt hến dai và ngọt, bánh tráng và da heo chiên giòn rụm, nước hến có màu trắng đục nhưng vị rất thanh đạm, một ít vị chua của khế và cuối cùng là vị cay xé lưỡi của ớt khiến người ăn phải hít hà. Tất cả hòa quyện vào với nhau, tạo nên một hương vị rất đặc trưng và khó tả.
Nếu có dịp được đặt chân đến Huế, du khách hãy thử cảm giác ngồi trên thuyền sang cồn Hến thưởng thức món cơm hến dù đạm bạc nhưng vẫn thấm đượm tình cảm của người con gái xứ Huế chịu thương chịu khó, tỉ mẩn cho từng món ăn.
